.Στη βιβλιογραφική παραγωγή της Ηπείρου από τον 12ο έως τον 19ο αιώνα φιλοδοξεί να μας ταξιδέψει η έκθεση με τίτλο: «Ελληνικά χειρόγραφα της πόλης των Ιωαννίνων» που διοργανώνουν το Ίδρυμα Ιωσήφ και Εσθήρ Γκανή και τα Αγαθοεργά Καταστήματα Ιωαννίνων με αφορμή τα «Ελευθέρια».
.
«Ξεναγοί» μας σε αυτό το ταξίδι, το οποίο θα εγκαινιάσει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας στις 21 Φεβρουαρίου, στις 6 το απόγευμα, στο Λαογραφικό Μουσείο του Φρόντζου, δύο καθηγητές του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων: Ο Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης, καθηγητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας, και ο Γιάννης Μαυρομάτης, καθηγητής Φιλολογίας. Δύο άνθρωποι που ανέλαβαν να συγκεντρώσουν για πρώτη φορά σε έναν χώρο χειρόγραφα από διαφορετικές συλλογές: της Ζωσιμαίας Βιβλιοθήκης, της Μητρόπολης, του Αρχιμανδρειού, του Βυζαντινού Μουσείου, της ΕΗΜ, του Ιδρύματος Μελετών Ιονίου και Αδριατικού Χώρου, της Ιεράς Μονής Βύλιζας Ματσουκίου.
.
«Ξεναγοί» μας σε αυτό το ταξίδι, το οποίο θα εγκαινιάσει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας στις 21 Φεβρουαρίου, στις 6 το απόγευμα, στο Λαογραφικό Μουσείο του Φρόντζου, δύο καθηγητές του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων: Ο Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης, καθηγητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας, και ο Γιάννης Μαυρομάτης, καθηγητής Φιλολογίας. Δύο άνθρωποι που ανέλαβαν να συγκεντρώσουν για πρώτη φορά σε έναν χώρο χειρόγραφα από διαφορετικές συλλογές: της Ζωσιμαίας Βιβλιοθήκης, της Μητρόπολης, του Αρχιμανδρειού, του Βυζαντινού Μουσείου, της ΕΗΜ, του Ιδρύματος Μελετών Ιονίου και Αδριατικού Χώρου, της Ιεράς Μονής Βύλιζας Ματσουκίου.
Το ταξίδι γίνεται μέσα από 26 χειρόγραφα. Αφετηρία του ταξιδιού χειρόγραφα του 12ου και του 13ου αιώνα από τη συλλογή του Αρχιμανδρειού. «Από το Αρχιμανδρείο επιλέχθηκαν 12 χειρόγραφα. Τα αρχαία αυτά χειρόγραφα αποτελούν τη σπονδυλική στήλη της έκθεσης» Η συλλογή του Αρχιμανδρειού, μέρος της οποίας για πρώτη φορά εκτίθεται, αποτέλεσε για τους δύο καθηγητές μια ευχάριστη έκπληξη. «Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα συλλογή και άγνωστη σε πολλούς. Έχει εξαιρετικούς κώδικες. Δυστυχώς ο χρόνος λειτουργεί εις βάρος αυτών των χειρογράφων» λέει ο κ. Μαυρομάτης, επισημαίνοντας την ανάγκη συντήρησής τους.
Το ταξίδι στα βιβλία που διάβαζαν οι Ηπειρώτες μέσα στους επτά αυτούς αιώνες τελειώνει με τρία χειρόγραφα του 19ου αιώνα: ένα αντίγραφο του Συντάγματος της Τροιζήνας, η «Γεωγραφία» που αποδίδεται στον Αθανάσιο Ψαλλίδα και μια επιστολή του 1880 από τρεις Έλληνες που ζουν στο Μάντσεστερ (στη Μαγκεστρία, όπως αναγράφεται στην επιστολή) και η οποία απευθύνεται στον βασιλιά Γεώργιο τον Α’. Για την επιστολή αυτή ο καθηγητής κ. Κωνσταντινίδης λέει: «Στη διάρκεια του πολέμου η επιστολή αυτή περιφερόταν στην Αθήνα. Την είχε κάποιος υπάλληλος του βιβλιοπωλείου ‘Ελευθερουδάκης’. Την πήραν είδηση κάποιοι εύποροι Γιαννιώτες, οι οποίοι την αγόρασαν. Στη συνέχεια κατέληξε στη Ζωσιμαία Βιβλιοθήκη». Σημαντικό ενδιάμεσο σταθμό αποτελεί άλλο ένα σημαντικό χειρόγραφο: ένας κώδικας της Μονής Βύλιζας του Ματσουκίου.
Τα 26 χειρόγραφα που θα επιλέχθηκαν να εκτεθούν, δεν δημιουργήθηκαν όλα σε κάποιο από τα βιβλιογραφικά εργαστήρια της Ηπείρου. Αρκετά από αυτά ήρθαν από Κωνσταντινούπολη ή από Θεσσαλονίκη μετά από παραγγελία εύπορων Ηπειρωτών. «Όπως και να έχει, τα χειρόγραφα αυτά αποτελούν μια σαφή ένδειξη για την πνευματική δραστηριότητα στον ηπειρώτικο χώρο. Αυτά ήταν τα βιβλία της εποχής» επισημαίνει χαρακτηριστικά ο κ. Μαυρομάτης. Τα ηπειρώτικα βιβλία της εποχής εκείνης δεν ήταν πάντως υψηλής αισθητικής. Ήταν γραμμένα σε χοντρές περγαμηνές, ενώ οι καλλιγραφίες ήταν δεύτερης διαλογής. Επιπλέον, όπως προκύπτει από τη μελέτη, οι Ηπειρώτες είχαν μια… κλίση να σημειώνουν όσες λέξεις ή εκφράσεις τούς έκαναν προφανώς εντύπωση. Συγκεκριμένα, «περνούσαν» τις εκφράσεις με ένα διαφανές κίτρινο υδατόχρωμα (στη σημερινή εποχή τον ρόλο αυτόν έχουν αναλάβει οι διαφανείς μαρκαδόροι). Μια συνήθεια που την είχαν και οι αναγνώστες της νότιας Ιταλίας. Παρόλα αυτά, τα ηπειρώτικα χειρόγραφα δεν παύουν να προκαλούν το ενδιαφέρον συλλεκτών ανά τον κόσμο. Πάνω απ’ όλα όμως αποτελούν κομμάτι της ιστορίας της πόλης. Ηπειρώτικα χειρόγραφα σε δημοπρασίες Ηπειρώτικα χειρόγραφα βρίσκονται όχι μόνο σε εκκλησιαστικές και δημόσιες συλλογές, όπως στην Εθνική Βιβλιοθήκη, αλλά και συλλογές –δημόσιες και ιδιωτικές- του εξωτερικού. Το πώς έφτασαν στο εξωτερικό είναι θέμα προς συζήτηση. Άλλα από αυτά αγοράστηκαν κι άλλα… απλώς εξαφανίστηκαν από την περιοχή. Ο καθηγητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας Κώστας Κωνσταντινίδης πριν από 22 χρόνια είχε μια συνάντηση με ηπειρώτικα χειρόγραφα, τα οποία έβγαιναν σε δημοπρασία στο Λονδίνο. Τα χειρόγραφα αυτά βρίσκονταν στη συλλογή μιας βαρόνης. Η βαρόνη αυτή το 1864 είχε στείλει στα Γιάννενα έναν ιερέα ο οποίος αγόρασε από έναν παλαιοπώλη 91 χειρόγραφα. «Σήμερα στις συλλογές των Ιωαννίνων τόσα είναι όλα και όλα τα χειρόγραφα» λέει χαρακτηριστικά. Μετά τον θάνατο της βαρόνης, μέρος των χειρογράφων πουλήθηκε σε δημοπρασία το 1922. Ακολούθησε δημοπρασία των υπόλοιπων το 1987. «Ήμουν εκεί όταν θα γινόταν αυτή η δημοπρασία. Ενημέρωσα τον πρέσβη της Ελλάδας, ο οποίος στη συνέχεια ενημέρωσε τον υπουργό Παιδείας Αντώνη Τρίτση. Εκείνος έστειλε τον διευθυντή της Εθνικής Βιβλιοθήκης με ανοιχτή επιταγή» αναφέρει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Η Εθνική Βιβλιοθήκη «χτύπησε» τελικά τα 20 χειρόγραφα. Σήμερα βρίσκονται στις προθήκες της.
